Od ponad 45 lat prowadzimy badania w Puszczy Białowieskiej, mimo że ten obszar leśny dzieli od Wrocławia dystans prawie 600 kilometrów. Dlaczego właśnie tam? Zadecydowała o tym wyjątkowość tego lasu - jest to bowiem jedyny na świecie, zachowany w stanie pierwotnym, fragment niżowego lasu strefy umiarkowanej. W tym wspaniałym laboratorium przyrody możliwe jest ciągle jeszcze prowadzenie obserwacji, których nie można już dokonać w miejscach silnie przekształconych działalnością człowieka. Dotąd zebrane w Puszczy Białowieskiej wyniki, wpłynęły na zmianę wielu wcześniejszych poglądów na ekologię ptaków leśnych, potwierdziły wyjątkowe znaczenie tego obszaru dla ochrony przyrody, nauki i kultury.

Niestety, tylko niewielka część Puszczy jest chroniona przed ingerencją człowieka. Na ponad 80% obszaru Puszczy prowadzi się wyręby i inne zabiegi gospodarcze efektem których jest postępująca utrata przez Puszczę Białowieską jej niepowtarzalnych cech. Będąc świadomi znaczenia zachowania tego lasu w stanie pierwotnym łączymy badania z praktycznymi działaniami na rzecz objęcia całej Puszczy ochroną w parku narodowym. Przyłącz się do naszej kampanii. Pomóż puszczy!

Kowalik Sitta europaea – jeden z wielu organizmów dziuplaków
Procesy tworzenia i wykorzystania dziupli są obiektem wieloletnich badań

Puszcza Białowieska - bezcenny obiekt przyrodniczy

Położony na granicy między Polską a Białorusią masyw Puszczy Białowieskiej (1506 km2) jest jedynym miejscem, w którym po dziś dzień zachowały się fragmenty pierwotnych lasów, takich jakie w czasach prehistorycznych pokrywały rozległe niziny Europy. Żyje tu nadal wiele gatunków zwierząt i roślin, które wyginęły już w innych lasach.

W Puszczy Białowieskiej stwierdzono dotąd gniazdowanie 178 gatunków ptaków, w tym aż 107 to gatunki typowo leśne (dla porównania, w całej Wielkiej Brytanii gnieździ się ich tylko 75). Obecność wielu z nich świadczy o naturalności siedlisk Puszczy. Gnieździ się tu ponad dwadzieścia gatunków ptaków drapieżnych i sów (w tym orlik krzykliwy, gadożer, orzełek włochaty, włochatka, sóweczka), duża liczba dziuplaków (włącznie z dzięciołami trójpalczastym i białogrzbietym, muchołówkami białoszyją i małą), jarząbki, żurawie i bociany czarne. Już choćby tylko ze względu na bogatą faunę ptaków, ten masyw leśny został uznany za ostoję ptaków o randze globalnej (wg. kryteriów BirdLife International). Warte ochrony są nie tylko rzadkie gatunki puszczańskich ptaków, cenne jest to, że całe ich zgrupowania wykazują szereg pierwotnych cech. Podobnie jak w lasach tropikalnych występuje tu jednocześnie wiele gatunków, zwykle gnieżdżących się w niskich i bardzo niskich liczebnościach. Puszcza Białowieska jest także jedynym miejscem w Europie, gdzie przetrwał pełny zespół ssaków kopytnych (wraz z żubrem i łosiem), a także bogaty zespół ssaków drapieżnych (z wilkiem i rysiem). Różnorodność innych grup zwierząt i roślin jest równie duża; dotąd stwierdzono tu ponad 10 tysięcy gatunków bezkręgowców, głównie owadów. Z 26 gatunków drzew Puszczy Białowieskiej wiele osiąga imponującą wysokość (świerki - 55 m, sosny, jesiony i lipy - 42-45 m) i grubość (dęby - 720 cm, lipy - 600 cm). Dodatkowo wykryto tu około 1000 innych gatunków roślin naczyniowych i 3000 gatunków grzybów. Szczególnie istotne jest występowanie w tym pierwotnym lesie dużej liczby organizmów zależnych od obecności wielkich drzew i dużej ilości martwego, rozkładającego się drewna. Dla nich kontynuacja prowadzonej obecnie w Puszczy gospodarki leśnej stanowi śmiertelne zagrożenie, np. jedna para dzięciołów białogrzbietych potrzebuje dla przeżycia obszaru ok. 1-1,5 km2, utrzymanie więc ich trwałej populacji wymaga zachowania wielkich, zasobnych w martwe drewno powierzchni starodrzewów.

Jędrzejewski W., Jędrzejewska B. 1995. Projekt utworzenia Parku Narodowego Puszczy Białowieskiej. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 51, 3: 16-36.

Wesołowski T. Czeszczewik D., Mitrus C., Rowiński P. 2003. Ptaki Białowieskiego Parku Narodowego. Notatki Ornitologiczne 44: 1-31.

Dzięcioł czarny Dryocopus martius - jeden z dziewięciu
gatunków dzięciołów gniazdujących w Puszczy Białowieskiej

Puszcza Białowieska - niezastąpione laboratorium naukowe

Masyw Puszczy Białowieskiej to jedyny w Europie obszar, w którym po dziś dzień zachowały się fragmenty lasów pierwotnych. Jest to ostatnie miejsce, gdzie znaleźć jeszcze można pozostałości lasów, jakie w czasach prehistorycznych pokrywały cały niż Europy. Żyje tu nadal wiele gatunków zwierząt i roślin, które wyginęły już w innych lasach, w tym żubr - największe lądowe zwierzę Europy.

Fragmenty naturalnego pochodzenia stanowią swego rodzaju żywe muzeum, okno w przeszłość, przez które można obserwować, jak funkcjonują lasy bez interwencji człowieka. Tworzą one niezbędny układ odniesienia dla zrozumienia procesów ewolucyjnych i ekologicznych zachodzących w lasach zmienionych, wzorzec przy pomocy którego można mierzyć zasięg zmian spowodowanych gospodarką człowieka.

Posiadanie takiego bezcennego żywego laboratorium daje Polsce wyjątkową szansę dla prowadzenia badań naukowych na najwyższym światowym poziomie. Wyniki dotychczasowych badań w Puszczy Białowieskiej (ponad 4000 publikacji) są cytowane we wszystkich monografiach i podręcznikach dotyczących problematyki leśnej. Dla biologii Puszcza Białowieska ma znaczenie porównywalne do tego, jakie mają teleskop Hubble’a dla astronomii, czy laboratorium CERN w Genewie dla fizyków doświadczalnych. Jedyną różnicą jest to, że jeśli zniszczony zostanie teleskop Hubble czy laboratorium w Genewie, będziemy w stanie je odbudować, natomiast zagłada lasu pierwotnego będzie nieodwracalna. Wyręby resztek naturalnych drzewostanów, kontynuowane na ponad 80% powierzchni Puszczy, niestety do tego doprowadzą. Nie stać nas na bezpowrotną utratę tego bezcennego skarbu - jakiego poza Polską i Białorusią nie posiadają inne kraje europejskie.

Szarytka (sikorka uboga) Poecile (Parus) palustris
obiekt wieloletnich badań w Puszczy

Puszcza Białowieska - nasze kulturowe dziedzictwo

Puszcza Białowieska, ze swoimi olbrzymimi drzewami (najwyższe świerki dorastają tu do wysokości 55 m, obwód najgrubszych dębów przekracza 7 m), stanowiąca źródło natchnienia dla pokoleń artystów, jest związana nierozerwalnie z naszą historią, stanowi część kulturowej spuścizny Polski, Białorusi i Litwy. To, że w środku Europy przetrwał ostatni pierwotny las nie jest bowiem dziełem przypadku, lecz efektem świadomych decyzji naszych przodków, wielkiego wysiłku zainwestowanego celowo w jego ochronę przez dziesiątki ludzkich pokoleń. Puszczę uznano za dobro królewskie już za Władysława Jagiełły (1426) a Zygmunt I Stary wprowadził w 1538 nowoczesne zasady ochronne, i powołał specjalną służbę (osoczników) odpowiedzialną za ochronę lasu i zwierzyny przed kłusownikami i wyrębami. Także zaborca, zainteresowany utrzymaniem ostatniej zachowanej enklawy żubra, przejął funkcję gospodarza-mecenasa Puszczy, jaką przez 300 lat sprawowali królowie. Stosunek do Puszczy zmienił się dopiero w czasie pierwszej wojny światowej, kiedy to Puszczę zaczęto traktować przede wszystkim jako miejsce pozyskiwania surowca drzewnego, kiedy rozpoczęły się, trwające po dzień dzisiejszy, prowadzone na skalę przemysłową wyręby. Ich efektem jest postępująca utrata wyjątkowych „puszczańskich” cech tego lasu. Trwonimy skarb, który zachował się olbrzymim wysiłkiem poprzednich pokoleń. Musimy znów otoczyć Puszczę należną jej ochroną. Jest to nasz obowiązek wobec tych wszystkich, dzięki którym Puszcza dożyła końca drugiego tysiąclecia, jak i tych, którzy w przyszłości przyjdą tu szukać swoich korzeni.

Rzadka na Śląsku muchołówka mała Ficedula parva
dość licznie gniazduje w Puszczy Białowieskiej